Pho tượng 500 năm tuổi giữa đồng

Nằm giữa cánh đồng làng thuộc tỉnh Quảng
Trị, pho tượng Nguyễn Ư Dĩ bằng đồng khối nặng hơn 300 kg và trên dưới
500 năm tuổi như một chứng nhân lịch sử với nhiều huyền thoại.

Nhân vật lịch sử

Nguyễn Ư Dĩ là nhân vật lịch sử có thật, tên tuổi của ông gắn liền
với sự nghiệp mở cõi về phía nam của Nguyễn Hoàng (vị chúa đầu tiên của
vương triều Nguyễn). Năm 1527, Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê. Nhiều
trung thần của nhà Lê không phục vua mới, trong số đó có Hữu vệ Điện
tiền tướng quân An thành hầu Nguyễn Kim. Ông trốn sang Ai Lao (tên cũ
dùng gọi nước Lào), chiêu mộ quân sĩ rồi đi tìm và lập người con út của
vua Lê Chiêu Tông là Duy Ninh lên ngôi (Lê Trang Tông) tính việc khôi
phục. Dưới trướng Nguyễn Kim có một vị tướng trẻ, thao lược xuất chúng
theo phò, đó là Trịnh Kiểm. Nguyễn Kim gả người con gái đầu lòng là Ngọc
Bảo cho Trịnh Kiểm. Năm 1542, khi phò Trang Tông về đánh chiếm vùng
Thanh Hóa – Nghệ An, Nguyễn Kim bị tướng của nhà Mạc là Dương Chấp Nhất
trá hàng, đánh thuốc độc chết, binh quyền lọt vào tay người con rể là
Trịnh Kiểm. Ít lâu sau, Trịnh Kiểm nghi kỵ hai người em vợ là Lạng Quận
công Nguyễn Uông và Đoan Quận công Nguyễn Hoàng (2 con trai của Nguyễn
Kim) sẽ đòi lại binh quyền nên ra tay sát hại Nguyễn Uông. Sợ mình cũng
khó lòng bảo toàn tính mạng nên Nguyễn Hoàng nhờ cậu ruột là Nguyễn Ư Dĩ
đến tận làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại (Hải Dương) vấn kế Trạng Trình
Nguyễn Bỉnh Khiêm. Trạng Trình đã “bày vẽ” cho Nguyễn Hoàng bằng câu sấm
bất hủ “Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân”. Nghe lời Trạng Trình,
Nguyễn Hoàng đã nhờ chị mình nói khéo với Trịnh Kiểm để được phép vào
trấn thủ đất Thuận Hóa – phía nam đèo Ngang. Năm 1558, Nguyễn Hoàng năm
ấy 34 tuổi, được cậu ruột là Nguyễn Ư Dĩ phò tá, mang theo họ hàng và
hàng ngàn phiên thuộc đi vào vùng đất mới và chọn đất Ái Tử (huyện Đăng
Xương, tỉnh Quảng Trị) lập dinh trại. Nhờ uy tín, đức độ của Nguyễn Ư Dĩ
mà rất nhiều anh hùng hào kiệt tìm về đầu quân dưới trướng Nguyễn
Hoàng. Người dân nghèo đến nơi này được tự do khai khẩn đất hoang lập
ruộng, biến một nơi khô cằn thành màu mỡ, trù phú… Khi Nguyễn Ư Dĩ qua
đời, ông được truy phong Thái phó Uy Quốc công, được đúc tượng để thờ…

Thường bị trộm rình rập

Tượng Nguyễn Ư Dĩ đầu đội mũ hai bậc, khuôn mặt chữ điền, mắt nhìn
xuống, mũi cao, môi mỏng, cằm vuông, râu dài, tai như tai Phật được tạc ở
tư thế ngồi trên ghế thấp, hai chân gấp khuỷu hơi dang ra. Toàn thân
khoác áo choàng rộng phủ từ vai xuống trùm cả hai chân (để lộ phần mũi
hia). Hai tay vòng ra trước bụng, khuất trong áo choàng chỉ lộ ngón tay
cái bên phải. Tượng để hở phần bụng tròn, ngực to. Trên ngực có một dải
vòng đai hình bán cầu…

Theo ông Nguyễn Huỳnh, Trưởng thôn Trà Liên Tây, số phận của bức
tượng Nguyễn Ư Dĩ có rất nhiều thăng trầm: “Năm 1972, khi tượng còn được
thờ trong chùa Liễu Bông, bom đạn ác liệt đã đánh sập ngôi chùa nhưng
pho tượng vẫn uy nghi trên bệ đá. Từ sau giải phóng đến nay, tượng đã bị
trộm hụt 2 lần nhưng chưa lần nào đi ra khỏi làng này…”. Ông Huỳnh
bấm đốt ngón tay kể khoảng năm 1991, khi tượng đang ở vị trí cũ đã bị kẻ
trộm khiêng đi, người dân phát hiện và tỏa đi tìm thì thấy tượng bị
giấu ở bến sông. Năm 1996, tượng chuyển về chỗ mới, người dân quen gọi
là “Nhà tượng”. Tượng được đặt trên bệ xi măng, xây kín 3 mặt, chỉ chừa
một khoảng trống phía trước để chiêm bái và nhang khói. Vậy mà năm 1998,
tượng lại bị trộm viếng. Chúng cạy tượng ra khỏi phần đế bằng bê tông,
cưa mất hai dải mũ cánh chuồn nhưng không sao khiêng đi được…

“Một sự kiện nữa mà dân làng không thể quên là khoảng năm 2006, có
cán bộ ngành văn hóa về nghiên cứu tượng nhưng lại đập bỏ tường bao
quanh để lấy tượng ra. Dân làng biết chuyện, kéo ra làm rùm beng lên và
buộc họ phải xây lại như cũ mới chịu thôi”, ông Huỳnh chép miệng nói.

Chính vì bức tượng thường xuyên bị kẻ xấu rình rập nên người dân thôn
Trà Liên Tây hết sức cảnh giác. Nếu ai lảng vảng lâu ở quanh khu vực
đặt tượng đều bị “hỏi thăm”, lớ ngớ làm bậy thì bị bắt ngay, kể cả PV
khi có ý định chụp hình bức tượng cũng phải vào trình bày, xin phép
thôn, xóm lần lượt. “Bảo vệ cẩn trọng vậy chứ “Ông” linh lắm, không ai
bưng “Ông” đi được đâu. Chuyện xưa kể lại rằng thời chiến tranh khi dân
đưa “Ông” đi cất giấu thì nhẹ hều nhưng khi đưa về lại thì phải 8 người
khiêng cơ mà…”, một người dân nói vẻ tâm đắc.